Nowy Sącz

Położenie

Nowy Sącz to miasto na prawach powiatu w województwie małopolskim, siedziba ziemskiego powiatu nowosądeckiego. Trzecie pod względem liczby mieszkańców i powierzchni miasto w województwie małopolskim i największe miasto Beskidu Sądeckiego, stolica Sądecczyzny z racji tego że jest to największe miasto w regionie. Jedno z najstarszych miast w Małopolsce, lokowane 8 listopada 1292 roku.

Nowy Sącz położony jest w płaskim dnie Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Kamienicy Nawojowskiej. Najstarsza część miasta leży na płaskim wyniesieniu pomiędzy korytami obu rzek, które posiada naturalne walory obronne, co zadecydowało o lokowaniu miasta przez króla Wacława II właśnie w tym miejscu. W dawnych czasach wzgórze miejskie było poprzecinane parowami (obecnie zasypanymi) pełniącymi role dodatkowych fos. Położenie w Kotlinie Sądeckiej powoduje pewną izolację Nowego Sącza od innych ośrodków osadniczych, jednak przebiegający tędy szlak komunikacyjny na południe Europy, spowodował, że miasto znalazło w średniowieczu dogodne warunki do rozwoju i wymiany handlowej-głównie z Węgrami. Nowy Sącz położony jest u podnóża masywów górskich: na południu znajduje się Beskid Sądecki, na zachodzie Beskid Wyspowy, na wschodzie wcina się wąskim klinem Beskid Niski, a od północy przylega Pogórze Rożnowskie. W niewielkiej odległości znajduje się Jezioro Rożnowskie.

Historia

Nowy Sącz założony został na terenie biskupiej wsi Kamienica na mocy przywileju wydanego 8 listopada 1292 r. przez Wacława II Czeskiego, wówczas księcia krakowskiego i sandomierskiego, a od 1300 r. króla Polski. Lokacji miasta dokonano na prawie magdeburskim, przyznając zasadźcom, wójtom dziedzicznym, znaczne uprawnienia, łącznie z prawem wprowadzania i wymiany monet.Nowy Sącz, dzięki korzystnemu położeniu przy ważnym szlaku łączącym Polskę z Węgrami, a także w wyniku licznych przywilejów królewskich nadawanych miastu szczególnie szczodrobliwie przez Władysława Łokietka i jego żonę Jadwigę, stał się w średniowieczu ważnym ośrodkiem produkcji rzemieślniczej i wymiany handlowej. Znamienne, iż u schyłku panowania Władysława Łokietka Nowy Sącz był w stanie toczyć z Krakowem równorzędny spór o przebieg dróg handlowych; natomiast w roku 1355 Kazimierz Wielki zwołał tutaj zjazd, na którym panowie polscy złożyli uroczysty hołd siostrze królewskiej Elżbiecie.

Wybudowanie w okresie Kazimierzowskim w Nowym Sączu zamku królewskiego i otoczenie miasta murami, uczyniło zeń ważne ogniwo w systemie obronnym południowej granicy Królestwa Polskiego. Jednocześnie miasto stawało się promieniującym centrum życia religijnego i kulturalnego. Świadczyło o tym podniesienie w 1448 r. przez bpa Zbigniewa Oleśnickiego kościoła św. Małgorzaty do godności kolegiaty i powołanie ośmioosobowej kapituły prałatów i kanoników, jak również wyodrębnienie się w południowej części Małopolski ciekawego zjawiska artystycznego, jakim było tutejsze malarstwo tablicowe i stojąca na wysokim poziomie gotycka rzeźba, której przykładem może być słynna Madonna z Krużlowej.Przejawem fermentu religijnego (silniejszego w drugiej połowie XVI w. i znacznie słabszego już w pierwszej połowie XVII stulecia) był rozwijający się w Nowym Sączu i na Sądecczyźnie arianizm, krzewiony przez Stanisława Farnowskiego, którego nauka rzadziej znajdowała posłuch u mieszczan nowosądeckich, częściej natomiast pociągała okoliczną szlachtę sądecką.Wybuch II wojny światowej zapoczątkował najtragiczniejszy okres w dziejach miasta. Niemcy zajęli Nowy Sącz 6 września 1939 r. prawie natychmiast organizując aparat terroru na czele, którego stanął oprawca nr 1 na Sądecczyźnie Heinrich Hamann. Przygraniczne położenie Nowego Sącza i ziemi sądeckiej sprawiło, iż miasto w pierwszych miesiącach okupacji stało się ważnym ośrodkiem kuriersko-przerzutowym przez zieloną granicę na Słowację i Węgry, a także organizowania innych form oporu, łącznie z utworzeniem silnej partyzantki w ramach Inspektoratu AK.19 stycznia 1945 r. do Nowego Sącza weszły oddziały Armii Czerwonej, które to wydarzenie pozostawało w związku z wysadzeniem zamku królewskiego, gdzie Niemcy zgromadzili znaczne ilości amunicji i materiałów wybuchowych.W 1958 r. rozpoczęto realizację tzw. eksperymentu sądeckiego, którego założeniem była aktywizacja gospodarcza miasta i regionu w oparciu o lokalne walory przyrodniczo-krajobrazowe. Równie istotną decyzją było nadanie Nowemu Sączowi w 1975 r. statusu miasta wojewódzkiego, którym pozostawał do końca 1998 r.

Zabytki

Najważniejszym zabytkiem miasta jest zapewne nowosądecki Ratusz, znajdujący się w samym centrum Rynku. Ratusz pochodzi z XIX wieku i jest drugim z kolei wybudowanym budynkiem w tym miejscu. Zabytki średniowieczne reprezentują ruiny królewskiego zamku z XIV wieku. W przeszłości zamek posiadał dwie baszty narożne, wieżę, budynek mieszkalny i przedzamcze. Do dzisiaj zachowały się resztki murów obwodowych oraz zrekonstruowana Baszta Kowalska. Ruiny wkomponowane są w obszar miejskiego parku. Przy ulicy Lwowskiej znajduje się najsłynniejszy budynek mieszkalny znany jako Dom Gotycki lub Dom Kanoniczny. Powstał on z połączenia trzech budynków ceglano-kamiennych i stanowi dziś siedzibę Muzeum Okręgowego. Budowle świeckie reprezentuje też szereg mieszczańskich i szlacheckich kamieniczek, wkomponowanych w stary układ urbanistyczny Nowego Sącza. Najciekawsza, to renesansowa kamienica należąca do Lubomirskich, dziś stanowiąca siedzibę Biblioteki Publicznej. Poza nią są tu jeszcze dwa budynki szkolne z XIX wieku, willa Marya, Dom Robotniczy, secesyjny budynek Dworca PKP oraz jedno z najstarszych zachowanych w całości osiedle robotnicze „Stara Kolonia”.

Na uwagę zasługuje Sądecki Park Etnograficzny obejmujący piękne miasteczko galicyjskie stanowiące rekonstrukcję osady kolonistów józefińskich z przełomu XVIII i XIX w., wzorowanej na zachowanych do dzisiaj pobliskich Gołkowicach wraz ze zborem ewangelickim. Sądecki skansen jest unikatowym miejscem, na którym, niemal obok siebie, znajdują się świątynie trzech wyznań. Już w tej chwili można w nim zobaczyć rekonstrukcje ratusza, dworów szlacheckich, budynków mieszkalnych oraz małej remizy straży pożarnej. Zadbano też o przedstawienie codziennego życia i pracy mieszkańców, odtwarzając warsztaty rzemieślników: atelier fotografa, pracownię i sklep zegarmistrzowski, warsztat garncarza. Większość tych małych arcydzieł architektonicznych powstała w oparciu o rysunki i opisy ze starych ksiąg. Miejsce to ciągle jest jeszcze w fazie tworzenia. Planowane są kolejne obiekty, w tym między innymi tak oczekiwana przez turystów karczma i sklepy. Sądecki Park Etnograficzny jest skansenem regionalnym, który prezentuje kulturę ludową Sądecczyzny, pojmowanej jako całość historyczna, geograficzna, gospodarcza i kulturowa. Projekt układu przestrzennego Parku uwzględnia podział terenu ekspozycyjnego (ok. 20 ha) na cztery główne sektory, prezentujące budownictwo poszczególnych grup etnograficznych.

Jednym z najpiękniejszych obiektów w Nowym Sączu jest Klasztor Zgromadzenie Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Klasztor powstał w drugiej połowie XIX wieku. Usytuowany jest na niewielkiej skarpie i pomalowany na biało, dzięki czemu zyskał przydomek „Biały Klasztor”. Najważniejszym miejskim kościołem jest Bazylika Kolegiacka pw. Świętej Małgorzaty, pochodząca z XIV wieku. Inne, równie wiekowe kościoły, to XVI-wieczne: kościół św Rocha, kościół św. Heleny, XV-wieczny Kościół pw. św. Ducha i Klasztor OO Jezuitów, jeszcze starszy, bo pochodzący z XIII wieku Zespół Poklasztorny OO Franciszkanów, Kapliczka "Szwedzka" pw. św. Marka z 1771 r. Synagoga, Chasydzka bożnica Bajs Nusn i kilka ciekawych cmentarzy oraz kapliczek.

Sport

Nowy Sącz w XX w. wielokrotnie gościł najlepszych kolarzy. W roku 1960 w mieście była meta IV etapu Tour de Pologne z Rzeszowa oraz start V etapu do Zakopanego. 6 lat później Nowy Sącz ponownie był jednym z miast gospodarzy. Podczas Tour de Pologne 1966 kończył się tutaj IV etap z Rzeszowa, oraz zaczynała się jazda indywidualna na czas do Krynicy, którą wygrał pochodzący z Sądecczyzny Jan Magiera. Po raz trzeci kolarze finiszowali w Nowym Sączu podczas Tour de Pologne 1974. Na VIII etapie z Oświęcimia najszybszy okazał się medalista olimpijski i mistrz świata Stanisław Szozda. Dzień później odbył się tutaj start do IX etapu z metą w Mielcu. W roku 1979 Nowy Sącz gościł Wyścig Pokoju. Najpierw odbyła się tutaj czasówka indywidualna ze startem w Naściszowej, a następnie tego samego dnia start etapu z metą w Rzeszowie. Podczas Tour de Pologne 1983 w Nowym Sączu była meta VI etapu z Wisły. Po raz ostatni miasto w podwójnej roli organizatora startu i mety etapu wystąpiło w Tour de Pologne 1993. Wówczas kolarze finiszowali w Nowym Sączu podczas V etapu z Rzeszowa oraz startowali do VI etapu z metą w Zakopanem. Po raz ostatni miasto było gospodarzem Tour de Pologne w roku 1995. Odbył się tutaj wtedy start do VII etapu z metą w Zakopanem. W 2015 r., po dwudziestu latach przerwy, w Nowym Sączu kończył się IV etap Tour de Pologne (ze startem w Jaworznie), zaś dzień później zaczynał V etap z metą w Zakopanem. Trudny IV etap zakończył się spektakularnym zwycięstwem Macieja Bodnara .

Większe kluby sportowe w Nowym Sączu to: MKS Sandecja – piłka nożna od sezonu 2017/2018 zespół występuje w najwyższej klasie rozgrywkowej polskiej ekstraklasie, siatkówka, szachy, brydż, MKS Olimpia-Beskid Nowy Sącz – piłka ręczna, KS Dunajec/Start – piłka nożna, kajakarstwo górskie, tenis stołowy, KS Narciarnia – narciarstwo alpejskie, SKPS Dunajec – piłka siatkowa, LKS Zawada – piłka nożna, LKS Biegoniczanka – piłka nożna, KS Helena – piłka nożna, KS Jedność Nowy Sącz – piłka nożna, narciarstwo biegowe, KS Galicja Nowy Sącz – piłka nożna, UKS Dwójka Nowy Sącz – piłka ręczna, RC Biało-Czarni – rugby, Nowosądecki Klub Sportowy Karate Kyokushin, KS Chruślice – piłka nożna, kolarstwo górskie, KS Golden Team SKB Nowy Sącz - Boks, KS Fight House Nowy Sącz – K1, kickboxingu, boks, BJJ, sporty walki, KS Halny Nowy Sącz – kick-boxing, boks tajski, K-1, sporty walki, KS Zabełcze Nowy Sącz – piłka nożna, Nowosądecki Klub Sportowy Taekwondo ITFUKS Żak – koszykówka, UKS Tajfun Nowy Sącz – Klub Saneczkarski, KTT AXIS – Klub Tańca Towarzyskiego, Klub Karate Tradycyjnego Nowy Sącz, Backyard Wrestling Nowy Sącz- lokalna federacja wrestlingu.

Elements

i = 0;

while (!deck.isInOrder()) {
    print 'Iteration ' + i;
    deck.shuffle();
    i++;
}

print 'It took ' + i + ' iterations to sort the deck.';